Ücret bordrosu hukuken işçinin çalışması karşılığı kendisine ödenmesi gereken ücret ve ücrete bağlı hakların yer aldığı belgedir. Ancak yargıya yansımış onlarca olay bordronun tanımlandığı gibi uygulanmadığını göstermiştir.

Bir kısım işveren bordroda işçinin gerçek ücretini göstermez. Ücretin sadece asgari ücret kısmını bordroda gösterir üstünü ise işçiye elden verir.

İşveren fazla çalışma yapan işçinin fazla çalışma saatinin sadece bir kısmını bordroda gösterir. Bu yolla ödemesi gerekenin çok altında fazla çalışma ücreti öder.

Bir başka örnekte işveren bordroda ücretin asgari ücret olan tutarını ücret olarak bordroda gösterir. Asgari ücreti aşan kısmına bordroda fazla çalışma olarak yer verir. İşçinin fazla çalışmasını ise hiç göstermez.
İncelediğimiz bir bordroda işçinin saat ücreti 5.33 TL’dir. Bordroda fazla çalışma saati, 113 saat olarak yer almıştır. Bu örnekte işçinin fazla çalışma ücretinin, 5.33 x 113x % 50 = 903.43 TL brüt olması gerekir. İşveren ise 842.47 TL olarak göstermiştir.

İşveren saat ücreti ile fazla çalışma saatini çarpmış, bulduğu rakama net fazla çalışma demiştir. Net dediği fazla çalışmayı yasal kesintileri ekleyerek brütleştirmiş 842.47 TL bulmuş, bu yolla işçinin iki günlük ücretine el koymuştur.

İşveren kıdem tazminatı bordrosu düzenler. Kıdem süresini gün olarak hesaplar. Bu hesaplamayı yaparken yasa gereği kıdem süresinin hesabında çalışılmış gibi sayılan süreleri dikkate almaz. Hafta tatili, yıllık izin süreleri, kısa süreli raporlu günler kıdem süresinde dikkate alınmaz. Böylece her yıl için kıdem süresine eklenen gün sayısını aşağı çekerek kıdem tazminatını eksik hesaplar.

Yargıtay bordroda gösterilen ücretin yapılan işle, işçinin kıdemi ve eğitim düzeyi ile bağdaşmadığı durumlarda işçilik ücret araştırması yapılması gerektiğine karar vermiştir.

Ancak;

Yargıtay gerçek ücret üzerinden yatırılmayan, eksik ödenen SGK primleri nedeniyle açılan davalarda, imzalı ücret bordrosunun işçiyi bağlayacağını belirtmiştir. Yargıtaya göre imzalı ücret bordrosunun olması hallerinde gerçek ücret yazılı belgeyle kanıtlanmalıdır. SGK primi ve vergi kaçıran hiçbir işveren bu yaptıklarını yazılı belgeye bağlamayacağına göre işçi emekli aylıklarının düşük bağlanmasına katlanmak zorunda kalacaktır.

Yargıtay, imzalı ücret bordrolarında fazla çalışma saatlerinin gösterildiği, karşılığının hesaplanmış olduğu dönemlerin sonradan dava yoluyla istenebilmesi için, bordroda yazılı olandan daha fazla çalışıldığının yazılı belge ile kanıtlanmasını istemiştir.

Bordroda fazla çalışma saatini eksik gösteren işverenin, puantaj belgesi düzenleyip, işçinin gerçek çalışma saatlerini belgelemesi neredeyse imkansız olduğundan işçi çalışırken işten atılma korkusuyla isteyemediği fazla çalışmalarını işten çıktıktan sonra da isteyemez.

Üstelik bu uygulamalar o denli yaygınlaşmıştır ki neredeyse toplusözleşme olan bir avuç işyerinin dışındaki tüm işyerlerinde, işçi de işveren de bu durumu normal karşılamaktadır.
Aslında normal karşılanan işçinin SGK priminin eksik yatırılmasıdır. Normal karşılanan işverenin vergi kaçırmasıdır.

Bordroda işçinin ücretini düşük gösteren işveren sadece işçinin hakkını eksik ödememiştir. Aynı zamanda vergi kaçırarak suç işlemiştir. Binlerce dosyada işverenin eksik ücret ödediği yargı kararı ile belgelenmiş olmasına karşın, ilginçtir bir tek işveren işçinin ücreti üzerinden vergi kaçırdığı için yargılanmamıştır. Eğer işçinin gerçek ücreti üzerinden vergi verilmemesi yani vergi kaçakçılığı nedeniyle yargılama yapmaya kalkarsanız bu ülkede artan iş yükünden dolayı mahkemeler tıkanacaktır.

Sosyal Güvenlik Kurumu bordro üzerinden prim kaçırılmasını kayıt dışılığın bir alt başlığı olarak resmi internet sitesinde tanımlamaktadır. SGK 30 gün çalışan işçinin, bordroda 15 gün çalışmış gösterilmesini, ücretin düşük gösterilerek prim kaçırılmasını bir ülke gerçeği olarak saptamakla yetinmektedir.
Gerçek ücret üzerinden bordro düzenleyen nadir işverenler dost sohbetlerinde bu durumun haksız rekabet olduğunu söyleseler de seslerini çok çıkartmazlar. Onlar da bilirler ki, işçiliği ucuzlatmanın en etkili yolu tedarikçi firmaların bordro oyunlarından geçer.

Evet, bordro hukuken işçinin ücret ve ücrete bağlı haklarını, çalışma sürelerini, ücretten yapılan kesintileri gösteren belgedir.

Bordro, ucuz işçilik üzerinden rekabet üstünlüğü sağlamaya dönük ekonomi modelinde bambaşka bir anlam kazanır. Türkiye gibi bu modeli uygulayan ülkelerde bordro işçilerin ödenmeyen haklarını ödenmiş gibi göstermeye, işçinin çalışırken işten atılma korkusuyla talep edemediği haklarını, işten çıktıktan sonra da dava yoluyla alabilmesini engelleyen belgeye dönüşmüştür.

30 Aralık 2015, Adaletin İş Yüzü, Evrensel Gazetesi